Beeld je eens in dat alle onbetaalde zorgarbeid betaald zou worden. Al die dingen die je niet niet kunt doen. Je kan niet niet koken, je kan niet niet kuisen, je kan niet niet voor je kind(eren) zorgen. Je kan dat proberen, maar vroeg of laat haalt het je in en zet het je hele leven op z’n kop. Je kan het uitbesteden (als je daar de middelen voor hebt), maar je kan het niet niet doen. Dit is het werk dat de wereld doet draaien, maar dat om een bizarre reden niet gezien wordt als werk. Dit is het werk dat vooral door vrouwen wordt gedaan.
Een recente studie berekende dat als alle vrouwen wereldwijd een minimumloon zouden krijgen voor het onbetaalde werk dat ze thuis verrichten, dit een miljardenoperatie zou zijn. Samen zouden ze jaarlijks meer verdienen dan de winsten van de vijftig grootste bedrijven bij elkaar geteld, een enorm bedrag. Maar dat is dus niet het geval. In tegendeel. Ondanks de enorme economische waarde ervan wordt dit soort werk zelfs niet opgenomen in het BNP, het bruto nationaal product dat het economische succes van een land meet. Volgens socioloog Christine Delphy is het buiten de markt houden van huishoudelijk werk niet toevallig, maar deel van de opzettelijke devaluatie en onderdrukking van vrouwen.
Een onderzoek uit 2018 toont aan dat moeders in heteroseksuele relaties gemiddeld 98 uur per week bezig zijn met het huishouden en de zorg voor de kinderen, dat zijn tweeënhalf fulltime jobs. Toch wordt wie besluit om daar niet ook bij te gaan werken voor geld voor lui aanzien. De afgelopen maanden werden thuisblijfmoeders nog maar eens gestigmatiseerd door politici. Ze zouden op de kap van de maatschappij leven, want zelfs wanneer ze geen uitkering ontvangen maken ze toch gebruik van de wegen, de gezondheidszorg, de scholen, enzovoort. Zo ging de redenering. Je kan je afvragen hoeveel huishoudelijk werk effectief wordt uitgevoerd door de mensen zo’n uitspraken doen. Want als je dit werk zelf moet doen kan je de inspanning die het vergt toch niet zo onderschatten?
‘Gewoon een beetje harder je best doen’
Het zijn niet toevallig twee ‘zeven vinkjes’ die de mythe van de profiterende huismoeder opnieuw aanwakkeren. Dit zijn, naar het nieuwste boek van Joris Luyendijk, mensen die alles meehebben. Die nog nooit uitsluiting hebben ervaren op basis van sociale klasse, cultuur, huidskleur, geslacht, seksuele identiteit of opleiding. Die met andere woorden alle privileges hebben en niet snappen waarom een ander het nu zo moeilijk maakt. ‘Gewoon een beetje harder je best doen’ – ik zou het hen zo horen zeggen tegen een willekeurige huismoeder – ‘dan kan je het wel, hoor, alles combineren.’ Er zich niet van bewust zijnde dat hun eigen succes onmogelijk was als er niet iemand voor hen de was en de plas deed.
Een van die politici gaf meteen een voorbeeld van zo’n harde werker: zijn moeder. Die had het als alleenstaande toch ook altijd maar gered. Als zij het kon dan kunnen we de thuisblijfmoeders van nu toch ook mobiliseren zeker. Nog los van hoe problematisch het is om anekdote te verheffen tot universele waarde en een basis voor politieke besluitvorming blijf ik maar denken: waarom is dit de norm?
Hustle culture
Hard werken wordt verheerlijkt. Door jonge mensen die financiële rijkdom nastreven of vooruitgang in hun carrière. Hustle culture is een statussymbool geworden. Maar ook door iets oudere mensen die zich een leven lang hebben afgejaagd, indien niet om de kop boven het maaiveld te steken dan wel om hem boven water te houden, en die hun nageslacht nu voorhouden dat dat de enige manier is. Misery loves company, I guess. Zoals de moeder van die politicus. Zou zij tegen hem gezegd hebben: ‘ik heb dat toch ook allemaal gedaan, en we zijn er niet van doodgegaan’? Nee, dat niet. De mens is een taai beestje. Maar je kan niet ontkennen dat het sporen nalaat, wanneer er nooit tijd is voor een adempauze.
Wanneer je van de ochtend rush in de school run valt, gevolgd door werkstress en avondspits en dan die teringroutine ‘s avonds van koken, eten, kinderen in bad en naar bed, die race tegen de klok, naar opruimen, afwassen, voorbereiden voor de volgende dag, misschien nog even op je telefoon en dan lichten uit om tenminste relatief uitgeslapen aan de volgende dag te beginnen, wanneer de ratrace zich gewoon weer herhaalt. Wanneer je na je betaalde uren nog aan je tweede baan begint als ouder, en alle koken, kuisen, boodschappen, huiswerk enzovoort allemaal ’s avonds of in het weekend moet proppen, terwijl je ook nog sociale verplichtingen hebt om na te komen, je kinderen naar hun hobby’s moet rijden en misschien nog even wilt ontspannen. Op deze manier delegeer je de meest essentiële, puur menselijke zaken naar de marge. Er blijft amper vrije ruimte over om je te vervelen, voor creativiteit, of om al die prikkels te verwerken. Voor zelfontplooiing of kritisch denken.
Werken, werken, werken
Deeltijds werken is zilver, voltijds werken is goud, lijkt het devies. De rol van de VDAB is zoveel mogelijk mensen aan een voltijdse baan helpen. Maar die heilige graal van het tweeverdienersmodel is enkel haalbaar als de zorg wordt gedelegeerd. Wanneer de ouders op het werk zijn moet de baby op de crèche, de kinderen op school en komt er een poetshulp om het huis schoon te houden. Het is een beetje als in een fabriek, waar alle taken worden opgesplitst om de productie te maximaliseren. Maar mensen zijn geen fabriek, wij zijn geen machines.
In hun analyse van de nieuwste Matrix film wijst YouTube-kanaal The Take erop hoe de bekende metafoor uit de eerste films, van het kapitalisme als machine die mensen berooft van hun levensenergie, nu ook betrokken wordt op het moederschap in het verhaal van Trinity. Als moeder van drie kinderen slaat zij aanvankelijk Neo’s aanbod om opnieuw uit The Matrix te stappen af. Tot ze beseft dat het systeem de kinderen gebruikt om haar te ketenen en ze daar alsnog voor bedankt. De maatschappelijke druk en verwachtingen waarmee vrouwen al heel vroeg worden gesocialiseerd, om betaald werk en huishoudelijk werk te combineren zonder al te veel steun – m.a.w. die moeder-martelaar nonsens – ketent hen als radertjes in de kapitalistische machine, die hen leegzuigt ten voordele van winst.
Reynaert de vos
Winst en succes zijn enkel mogelijk dankzij alle onbetaalde en onderbetaalde zorgarbeid die eraan voorafgaat, die het fundament is van alles. Dat negeren of omdraaien (bv. door te zeggen dat thuisblijfmoeders de profiteurs zouden zijn) is puur bedrog. Een streek van Reynaert de vos om moeders te vertellen dat ze zo’n natuurtalent hebben om voor de kinderen te zorgen en dat het huishouden vrouwenwerk is, om het vervolgens vanzelfsprekend te vinden dat zij dit zonder vergoeding doen.
Ook betaald zorgwerk wordt onderbetaald. Niet alleen in de crèche maar ook in de ouderenzorg, verpleging en verzorging van zieken: jobs die klassiek door vrouwen worden uitgevoerd. Ook dat is niet toevallig. Econoom Sophie van Gool deed hier onderzoek naar, dat ze neerschreef in het boek Waarom vrouwen minder verdienen – en wat we eraan kunnen doen. Haar conclusie was dat vrouwen minder betaald krijgen omdat we werk gedaan door vrouwen minder waarderen dan werk gedaan door mannen.
Als je even de tijd vindt om erbij stil te staan in dit drukke leven vol verplichtingen en afleiding, dan zie je dat ons maatschappijmodel teert op de marge van mensen. De ouder die te snel weer aan de slag moet, de overbevraagde crèchemedewerker, de onderbetaalde poetshulp, de grootouder die na hun pensioen wordt ingeschakeld om voor de kleinkinderen te zorgen. Vraag je eens af wat de ware kostprijs is van iets, en wie die betaalt. Wat is de prijs van een crèche bijvoorbeeld: is dat de prijs die de ouders betalen, zijn dat de subsidies van de overheid, of zijn het de crèchemedewerkers die hem betalen, door hard te werken voor een minimumloon en zonder zelfs maar een deftig arbeidsstatuut (amper pensioen, vakantiegeld, ziekte- of werkloosheidsuitkering)? Of zijn het de kinderen, die met een ratio van 8 à 9 per volwassene nog juist gevoed en verschoond kunnen worden maar amper de pedagogische ondersteuning krijgen die ze nodig hebben?
Op mensen kan je niet besparen. Iemand betaalt altijd de prijs. En je zou kunnen zeggen dat de maatschappij daar op lange termijn toch de rekening voor krijgt gepresenteerd. Je kan maar zo lang teren op de marge van mensen voor ze uitvallen (en ze opnieuw moeten worden opgelapt om ze zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen enzovoort).
Wat nu?
Is er een alternatief? Kunnen we ons organiseren op een manier die de mens centraal stelt? Het systeem voor ons laten werken in plaats van omgekeerd. En voor je denkt dat dat onmogelijk is, denk dan aan hoe onze grootouders met een inkomen rondkwamen en zelfs een huis konden kopen. ‘Hoe het is’ is ook maar door mensen ontworpen en kan door mensen veranderd worden.
Om te beginnen is er nood aan een mentaliteitsverschuiving, zodat vrouwen en het werk dat ze doen naar volle waarde geschat wordt. Maar ook zodat mannen thuis volwaardig lid van het team kunnen zijn en het huishouden en de zorg voor de kinderen eerlijk verdeeld wordt. Deeltijds werk moet voor beide ouders mogelijk zijn (ook in ‘mannenjobs’) en worden aangemoedigd. En bovenal moet ons begrip van waarde worden uitgebreid. Huishoudelijk werk is werk, en als zodanig verdient het alle appreciatie. Maar het is meer dan dat. Het is niet de bedoeling dat we enkel waarderen wat we als werk klasseren. Zorgen, voor je kinderen, je familie, je habitat of jezelf, is misschien wel het allerbelangrijkste in een mensenleven. Geef mensen tijd en waardering om dat te doen.
De scheiding tussen werk en vrije tijd zoals wij die kennen is vrij nieuw, net als ons individualisme. Er is nood aan een meer holistische visie die alle aspecten van het leven integreert. Er is nood aan meer gemeenschap. Veel valt te leren uit hoe onze voorouders zich gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis hebben georganiseerd, door in klein groepsverband voor elkaar te zorgen en het leven samen te dragen. Samen voor de kinderen zorgen, ouderen die erbij blijven horen, niemand die uit de boot valt.
Wanneer zorg geherwaardeerd wordt volgt welzijn vanzelf. En als we het werkelijke succes van een land willen meten dan is dat een goed begin.
Kommentare